وَ رُوِیَ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ (ع) أَنَّهُ قَالَ عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ الْخَمْسِینَ وَ زِیَارَةُ الْأَرْبَعِینَ وَ التَّخَتُّمُ فِی الْیَمِینِ وَ تَعْفِیرُ الْجَبِینِ وَ الْجَهْرُ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ 1
طبق این حدیث شریف زیارت اربعین سید و سالار شهیدان امام حسین بن علی (ع) یکی از علائم اهل ایمان دانسته شده و در چنین روزی ( بیستم صفر المضفر ) به زیارت آن حضرت - از دور یا نزدیک - سفارش اکید گردیده است . بسیاری از ما تصور می کنیم اربعین سید الشهدا به خاطر حضور اهل بیت (ع) بر مزار شهدای کربلاست که تا این پایه مورد تأکید قرار گرفته است در حالی که در میان مورخین و تاریخ شناسان واقعه کربلا ، حضور اهل بیت (ع) در آن تاریخ یعنی 40 روز پس از عاشورای حسینی محل تردید است . گروهی این واقعه را با دلائلی تأیید می کنند و گروهی دیگر بر اساس دلائلی از پذیرش آن سر باز می زنند . این که کدام گروه به نظر صائب نزدیک ترند بحثی تخصصی و فرصتی مناسب خود می طلبد. آنچیز که مسلّم است حضور جابر بن عبد الله انصاری (رض) از اصحاب وفادار پیامبر بزرگ اسلام در کنار تربیت پاک امام حسین (ع) و زیارت کردن مزار حضرت سید الشهدا (ع) توسط ایشان با آدابی خاص و مناسکی با ارزش است و آنچه از این هم مهمتر است متن زیارت مشهوری است که خواندن آن در روز اربعین حسینی (ع) سفارش شده است .
متن این زیارت که به (زیارت اربعین) مشهور است بوسیله وجود مبارک امام صادق(ع) انشاء گردیده است و با همه اختصاری که دارد مشتمل بر معارف والایی است که دقت در آن می تواند نشان دهنده گوشه ای از چرائی تأکید بر خواندن این زیارت شریف باشد .
محتوای این درسنامه کربلا را می توان به چند بخش تقسیم کرد :
بخش اول = معرفی وجوه مختلف شخصیت سید الشهدا (ع) است که می توان از آن به شناسنامه مختصر امام حسین(ع) تعبیر کرد .
بخش دوم = بیان ویژگی های معرفتی امام حسین (ع) در منظر شیعه آن حضرت است که در قالب شهادت دادن نزد خدای متعال تنظیم گردیده و خود به بخشهای مختلفی تقسیم می شود .
1- ویژگی های ولایی آن حضرت و کرامتهایی که خدای بزرگ به آن امام همام عنایت فرموده است .
2- مبانی راه امام و سیره جاودانی او که در طول حیات مبارکشان دنبال می فرمودند و تا مرز شهادت بر آن مقاومت ورزیدند به نوعی که می توان گفت انگیزه های اساسی قیام سید الشهدا (ع) و اهداف مبنایی قیام کربلا را نشان می دهند.
3- ویژگی اساسی دشمنان راه نورانی امام حسین (ع) .
4- نتایج حاصل از وجود ویژگی های دشمنان در ابعاد فردی ، سیاسی و اجتماعی و واکنش امام حسین (ع) در برابر آن.
بخش سوم = شهادت دادن به ویژگی های فردی و رفتاری امام حسین (ع) به عنوان آموزه های امام شناسانه ای که شاخصه های کلّی مقام ولایت و امامت است . ویژگی هایی که برخی از آنها باید به عنوان ابعاد هدایتگر امام معصوم (ع) و الگوی عملی شیعیان آن حضرات مورد توجه قرار گیرد .
بخش چهارم = خطوط عملی و اعتقادی شیعیان ائمه بویژه علاقه مندان خاص سید الشهدا (ع) که در قالب گواهی دادن بیان گردیده است .
بررسی هر یک از این بخشهای چهار گانه (که ممکن است با تتبع بیشتر بتوان آن را به بیش از چهار بخش هم تقسیم کرد) مجالی مستقل و فرصتی مناسب می طلبد. آنچه در این مختصر درباره آن خواهم نوشت اشاره مختصری به گوشه کوچکی از بند 2 بخش دوم این درسنامه است .
دغدغه اساسی علماء خبیر و دانشمندان دلسوز دنیای اسلام بیش از آن که متوجه کمیّت یا کیفیّت صوری برگزاری مراسمات عزاداری باشد ناظر بر دریافت و گسترش آموزه های والای سید الشهدا (ع) است که کیفیّت محتوائی و تربیتی این گونه مراسمات را تأمین می کند . چیزی که متاسفانه در سالیان اخیر اگر نگوئیم به طور کامل از جلسات و سخنرانی ها و مداحی های ایام محرم و صفر محو شده است باید اذعان کنیم که بسیار مورد غفلت قرار گرفته است . پر رنگ شدن زوایای عمومی تر و سطحی تر ماجرای کربلا و در آمیختن افراطی آن با مسائل احساسی و عاطفی، خواسته یا ناخواسته موجب بی توجهی به آموزه های والای این قیام جاودان گردیده و ابعاد انسان ساز کربلا و کارکرد صحیح عزاداریهای مربوط به آن را شدیداً تهدید می کند . بگذریم که در برخی موارد متأسفانه ماجراها و اهداف قیام سید الشهدا (ع) یا جای خود را به اشکال موهن و نغمات نامناسب و اشعار بی محتوا اما فریبنده داده است و یا به شکلی مصادره شده و در مسیر اغراض سیاسی برخی گروه ها یا افراد به کار گرفته شده یا میشود و به همین سبب موجب رنگ باختن اثر استشهاد به آموزه های والای کربلا در گستره جامعه گردیده است .
به باور من زیارت اربعین تنها یک زیارت و عرض ارادت محض نیست تا کافی باشد که با انگیزه ثواب بردن و اشک ریختن به سراغش رویم بلکه درسنامه بزرگی است که باید به عنوان یک دستور عملی مورد توجه قرار گیرد . زیارت شریفی که منشور حیات جامعه بشری را در خود به نمایش می گذارد و ضمن نشان دادن ابعاد بزرگ و جهانی قیام کربلا، علاوه بر تبیین مسئولیت پیروان آن امام همام ، معنای حقیقی عزاداری سید و سالار شهیدان (ع) را می آموزاند .
ادامه دارد ...
-----------------------------------------------------------------
پ . ن . 1 = تهذیبالأحکام ، ج6 ، ص52